Ѓурковиќ: Тиранската платформа е директно барање за промена на Уставот и суштинскиот систем на Македонија

Миша Ѓуровиќ, директор на Институтот за Европски студии во Белград, синоќа во интервју за ТВ Нова ја коментираше моменталната политичка ситуација во Македонија, политичката криза, Тиранската платформа, односите на Македонија со соседите доколку се прифати платформата и одлуката на Иванов да не го додели мандатот на претседателот на СДСМ, Зоран Заев.

Претпоставувам сте ја виделе платформата и во Белград предизвикува внимание бидејќи сме непосредна близина. Каква е првичната перцепција во Белград на платформата на албанските партии, изготвена во Тирана со посредство на Еди Рама? Дали сметате дека се бараат некои реални барања во платформата кои што треба да ги добијат етничките Албанци, или пак, сметате дека има една поголема слика во позадина на оваа платформа?

-Прво, во Белград и во Србија мошно внимателно се следи развојот на целата криза во Македонија, која за жал трае веќе неколку години, секако со големи симпатии кон, за нас блискиот македонски народ и држава. Кога зборувате за актуелните случувања и обиди да се направи нова владакоја би била заснована на т.н. платформа од Тирана, тоа минатиот викенд буквално беше клучна вест во Белград, особено оној дел во кој се бара осуда на т.н. геноцид и донесување на резолуција за геноцид од 1912 до 1956 година. Но морам да кажам и дека покрај тоа, целата идеја врз која би требало да се формира  таа наводна влада, се гледа како чекор кон растурање на Македонија. Целата идеја на тиранската платформа не е идеја на формирање на влада врз основа на сегашниот Устав и уставноста на Р. Македонија, туку е директно барање за промена на Уставот и суштинскиот систем на Македонија во кој се воведува јазик на целата нејзина територија, значи на некој начин станува двонационална држава. Од друга страна, ова што очигледно се најавува се чекори кон кантонизација, за почеток кон создавање на заедница на албанските општини, а потоа, она што веќе се најавува, федерализација на Македонија на која гледаме како чекор, односно обид таа држава да се разбие. Од таа страна, тоа е и едно од најважните прашања за Белград. Сите внимателно ги следиме настаните бидејќи се работи не само за евентуалните штети кои Србија би можела да ги има со овие барања и влошувањето на односите, затоа што со таа влада, Белград секако не би можел да има добри односи, туку и она што за нас е доста проблематично, долгорочно гледано, подривањето на елементарната безбедност и опстанок на државата Македонија. Во србија имаат симпатии за зачувување на таа држава и пред се, она што го сакаме е самите Македонци и македонскиот народ да одлучува за својата судбина,      а не тоа решение да им се наметнува од надвор без оглед дали од соседството или од некои други големи држави.

 Ја сметате ли ваквата платформа како потенцијална закана и за другите држави од регионот, вклучително и Србија? Може ли ваквата албанска платформа да предизвика движења во оваа насока и во Србија?

-Тоа е идејата. Секако, тука веќе постојат разни случувања како и континуитетот кои ние го имаме со Косово. Албанскиот фактор настојува во сите овие држави да игра многу важна улога отколку што тој реално има сила. Во овој конкретен случај секако е потполно невообичаено, односно тоа не е пракса која можете да ја најдете каде било, влада на една држава да се формира врз основа на платформа која е донесена во друга држава, односно во овој случај во Тирана. Тоа е преседан на кој ни една држава и ни еден политички систем не би смеел да се согласи ако не сака да се елиминира самиот себе.

 Го споменавте прашањето за геноцидот од 1912 до 1956 година кој што е наведен како една од точките во платформата, освен прашањето за јазикот, за употребата на албанскиот јазик ова беше исто така едно од прашањата кое дигна голема врева во Македонија. Иако оној документ, договор меѓу СДСМ и ДУИ за влада го немаме официјално видено. Едната верзија е дека се обвинуваат Србите, Бугарите, а другата е дека нема одредена верзија. Како во Србија се гледа на можното обвинување на Србите за наводен геноцид извршен во Македонија врз Албанците од 1912 до 1956?

-Прво, сосема е необично  и морам да кажам, чудно во најмала рака, нешто што се нарекува платформа врз основа на која би требало да се формира влада, страните кои ја донеле, односно усвоиле таа платформа, да се трудат да не излезат во јавност. Како што видовте, една страна, претставниците на албанските партии излегуваат со една приказна во јавноста, а од друга страна, г. Заев и г-ѓа Шеќеринска имаа доста контрадикторни изјави. На пример, г. Заев тврдеше во белградските медиуми дека тоа не е точно и дека тој наводно нема да го прифати тоа, за да два дена подоцна г-ѓа Шеќеринска каже дека тоа е точно и дека е дел од коалициската спогодба и т.н. Ние би сакале, за почеток, да видиме што е тоа, отворено да се разјасни. Тоа е пред се прашање за г. Заев, што се наоѓа во таа платформа. Тоа нас не погодува, а особено ги погодува граѓаните на Македонија, особено во оној дел до 1956, според кој ќе бидат обвинети за геноцид, затоа што државата Македонија од 1945 до 1956 година имаше елементи на, условно кажано, сувереност и квази-државност, па тогаш и Скопје би било обвинето за таа приказна. Она што нас најмногу не интересира во Белград и Србија е прво дали тоа постои и второ, како таа влада мисли да гради односи со Србија. Ние навистина се трудевме, од 1991 година, по распадот на тогашната СФРЈ, Белград и Скопје градеа мошне добри и блиски односи. Како што знаете, и во текот на кризните времиња, и во Србија и во Македонија особено во последните неколку години, Србија се држеше релативно резервирано во смисла во која и денешното раководство на Србија постојано се труди никако да не ја загрози стабилноста, автономијата и сувереноста на Македонскиот народ и да градиме најдобар можен однос, затоа што ние ја гледаме Македонија како една од најблиските држави. Тоа е пријателски народ со кој имаме мошне добри културни, политички и економски односи. Доколку се формира влада врз основа на таква платформа, тие односи би биле многу порезервирани и се плашам дека во ваква криза тоа не би било добро решение ни за Македонија во наредниот период.

Каква е вашата перцепција за однесувањето на македонските политички елити во македонскиот политички блок, на страна агендата која што ја имаат партиите од албанскиот блок, нивните барања околу кои што се обединети. Дали сметате дека треба да се повика на повеќе разум при разгледувањето на ваквите прашања и како се обсервира однесувањето и на ВМРО-ДПМНЕ, и на Груевски, и на СДСМ, и на Заев. Груевски излегува со став дека доколку се направи влада врз база на ваква платформа од СДСМ и албанските партии, тоа води кон редефинирање на Македонија. Заев излегува со став, најпрвин дека има платформа и договор со ДУИ, а потоа вели дека нема двојазични банкноти, нема договор кој е противуставен, но нема ништо лошо да има дебата за овие прашања. Гледате некакви затскриени намери, како ги толкувате однесувањата и на ВМРО-ДПМНЕ и на СДСМ?

-Како што кажав, ние имаме личен, односно државен интерес Македонија да биде постабилна држава. Секако, и пријателска желба за македонскиот народ, а и затоа што на секоја држава и е во интерес нејзините соседи да бидат колку што е можно постабилни. Од таа перспектива, со голема жал и загриженост гледаме на односите меѓу двете најголеми македонски партии кои се многу лоши во последните неколку години. Би сакале, колку што е можно да се работи на консенсуз. Тоа е еден народ, ист народ, кој во моментов е силно поделен околу одредени политички прашања и мислам дека е елементарна работа да се работи, онолку колку е можно на зачувување пред се, на елементите на државноста и уставноста. Од друга страна, кога ги гледам методите кои што се користени во последните неколку годни, а се трудам да не се мешам многу во внатрешните односи, мислам дека не е добар методот на директно мешање и на одредени големи надворешни сили, но и на некои соседни земји како потенцијални партнери за разрешување на внатрешно-политички судири и дека тоа не е начин на решавање на внатрешно-политички прашања. Кога зборувам конкретно за СДСМ, разбирам дека тоа е партија која е веќе десетина години надвор од власта, што секогаш на некој начин создава нервозаи дека секоја опозиција постојано има многу причини за незадоволство и за процедурални работи. Но, прашање е со кого и какви сојузи се градат за да се врати на власт. Конкретно, дали материјалот на тајните служби, кој, како што видовме на онаа снимка, е добиен од некоја, како што е кажано разузнавачка служба од соседна земја, може да биде метод за решавање на внатрешно-политичките суди? Дали правење платформа која се донесува во главниот град на една соседна држава може да биде основа за формирање на влада? Со сеа почит кон луѓето кои гласале за СДСМ, мислам дека тоа не е добро решение и кога зборувам за тој консензус што треба да се гради за да опстане државата, мислам дека пред се, СДСМ треба да направи многу повеќе во смисла на враќање на некоја елементарна државотворна позиција, за да може тој консензус повторно да се изгради и да се сочува државата. Прифаќање на било какво облик на кантонизација или федерализација, според мене е пат кон одумирање на државата и мислам дека тоа не е добар пат за една политичка партија.

Имајќи го предвиде сето ова што го напоменавте, претпоставувам имате став дека доколку Заев остане на ставот и СДСМ околу платформата и околу сета таа борба за власт, која што ја кажувате, од прислушуваните разговори па наваму, веројатно повлекува одговорност и за ситуацијата во државата, но и со соседите.

-Апсолутно, јас зборував во однос на Србија, но со оваа платформа односите со соседите нема да бидат добри, а се плашам и дека тоа е начин кој би поттикнал и некои други соседи на малку поинакво однесување кое би вклучувало и одредени видови на претензии кон територијата. Морам да кажам дека имам потполно разбирање за однесувањето на претседателот Иванов.

Ваквата платформа покрена голема маса на протести низ целата држава. Последниот пат беше 26 градови, освен во Скопје низ целата држава. Граѓаните велат „ДА“ за унитарноста и против редефинирање на Македонија и во тој контекст сакам да ве прашам како ја толкувате одлуката на претседателот Иванов, да не го додели мандатот на партија која што преговарала за платформа составена во туѓа држава?

-Како што видовте, толкувањата на уставното право за потегот на претседателот Иванов се разликуваат во зависност од аналитичарите, правните експерти и т.н. Секако, елемент на уставност кој беше на сцена се до сега во смисла водечка македонска политичка партија која добива најголем број гласови да формира влада со оваа коалиција и оваа платформа е нешто што се става „ад акт“, а не е јасно зошто. Тоа е кога станува збор за уставноста. Но, Иванов се води според една многу поважна работа која е од политичката теорија, основа за опстанок на секоја држава, а тоа државна причина. Значи, државна причина е дури и кога би можело да се толкува дека уставно право има смисла да се формира таква влада, доколку таа коалиција доаѓа со платформа која директно го загрозува опстанокот на државата, а јас тука се согласувам со Иванов, тој има полно право да одбие да ја предаде власта во раце на луѓето кои би извршиле самоубиство на сопствената држава, значи се работи за елементарна државна причина, у од друга страна морално прашање е да се доведат во прашање изборите кои се одржани. Јас не се сеќавам дека СДСМ излезе со платформа во која вели дека ќе гради власт со која треба да ја разбие и федерализира државата. Во таа смисла мислам дека и Иванов се додека не се појави платформа која би била македонска и не би ја загрозувала државата, односно било која влада формирана врз такви основи, има полно право да одбие да го даде мандатот, и од друга страна мислам дека барањата одржување на нови избори во кои да речеме, Заев и СДСМ јасно би излегле со таква платформа, па да видиме тогаш што мислат гласачите. Тоа е најелементарна и во краен случај најморална одлука во овој момент.