Седум работи поради кои сме ја обожавале СФРЈ

1. Неверојатните успеси!
Репрезентацијата во последните две децении на СФРЈ беа ставени во ист ранг со СССР и Американците!

Неверојатните успеси на кошаркарите ги обележаа последните две децении на СФРЈ Југославија. Во децениите кои претходеа на Светското првенство во 1970 година, СФРЈ се проби во светскиот врв, шест пати го освојуваше среброто, (еднаш на Олимписките игри, два пати на Светското и три пати на ЕП) и една брнза на ЕП, но на шестото Светско првенство одржано од 10 до 24 мај, 1970 година, во Љубљана направен е конечниот чекор кој не постави во ист ранг со Советите и Американците. 

Тој шампионат е игран ширум Југославија (Сараево, Сплит, Карловац, Скопје, Љубљана)

Првото злато

Радивој Кораќ, најдобриот стрелец на генерацијата, година дена претходно загина во сообраќајка, а нашата селекција ја чинеа: Рато Тврдиќ, Љубодраг Симоновиќ, Винко Јеловац, Трајко Рајковиќ, Аљоша Жорга, Драган Капичиќ, Иво Данеу (капитен), Крешмир Чосиќ, Дамир Шолман, Никола Плечаш, Драгутин Чермак, Петар Сканси. Селекторот на репрезентацијата беше Ранко Жеравиц, а неговиот помошник Лазар Лечиќ. Неколку дена по финалето Трајко Рајковиќ изненадувачки почина. 

Американците ги победивме со 70:63, со шут надвор од рекетот (тогаш не постоеја тројки), затоа што тоа беше единствениот начин да ја прескокнеме нивната одбрана. 

Таа победа ни обезбеди златен медал, па последниот меч на мечот со Русите беше неважен. Изгубивме со 72;7. По ова првенство ФИБА воведе нокаут систем на натпреварување. 

Иако тогаш ни половина од жителите немаа телевизор - радио-преносот од финалето беше главниот настан, по тоа злато кошарката во СФР Југославија доживеа вистински бум. Нешто слично како тенисот за Србија денеска. Обрачите се закачуваа на ѕидови и дрвата. 

Триумфи:

На Европското првенство во Лиеж во 1977 година, Кичановиќ и Славинич играа одбојка на теренот, а сите противници добиваа само по дваесет кошеви разлика. На СП во Манила во 197 ходина, повторно се закитивме со злато. Во финалето ги тепавме Русите, а пред крајот на мечот Славиниќ, дофрли до нивниот селектор, инаку полковник на Црвената армија, легендарниот Гомељском, „Полковниче ќе завршите во Сибир!“.

Гомељски викаше за нив: „Јуниша, бандити!“.

Репрезентацијата на Југославија до распадот во летото 1991 година освои три титули на светски првак, една златна олимпијада, и пет пати првак на Европа. Последната медаља на заедничката држава беше освоена во деновите додека се распаѓаше, на ЕП во Рим.

2. Рекламите

Во печатот и на телевизија разни домашни производи се промовирани со слоганот „Пиј малку, пиј добро“, „До последна капка“, и „Полесно се дише“

Во склоп со политиката „ни риба ни месо“, односно „социјализам, но не руски“, во печатот и на телевизија - во филмските весници, вестите кои се емитувале пред филмовите - постоеја реклами. И тоа одлични реклами!

Лош дизајн

Во 1977 година, Економската политика, нискотиражните, но доста угледни економски списанија, објавувале преку цели страни реклами за „млазни авиони - јастреб“, произведени во фабриката „Соко“ во Мостар. Како и повеќето слични реклами и огласи од таа доба, и оваа беше со очаен дизајн - на километар се гледало дека се работи за некои референт со општи работи. Денеска рекламите ни се на светско ниво - но повеќе немаме авиони!

Списокот на претприемачи кои се рекламирале може да се чита и како список на пропаднатите: „Железара Никшиќ“, РТБ „Бор“, „пулски“, „Улјаник“, светозаревачки „кабели“, сараевски „Енергоинвест“, фабрика за акумулатори „Трепча“...

Ништо од нив денеска не остана, освен рекламата за печатот пред неколку децении на лоша хартија. 

ФАП на купувачите им порачуваше дека неговите камиони минуваат преку 750.000 километри без генералка. „Цимос“ од Копра рекламираше „Ситроени“, „Ајкули“, „Жаби“, и „амија 8“, додека „Заставата“ сликаше „југо“ на тропските острови и на Килиманџаро. А на рекламите за „Застава“ ловечкиот карабин главно бил - лане!

Големата популарност од осумдесетите го постигна слоганот „Лесно се дише! од рекламите за бомбините „Бронхи“, а поради тоа што не се знаело за регулаторни агенции, советите за медиумите и забраната за огласување, и се дишело и се вдишувало! Алкохол и цигари слободно се рекламирале.

Слоганот „Бадела“ беше: „Пиј малку, пиј добро!“, ракија „Такова“ одеше со „До последна капка“, а „Рубиното“ вино беше под огласот едноставно, „Шампион!“. 

„Марлборо“ излезе со слоганот „Оригинал од Сараево“, а за пушење „Сапонија“ од Осијек излезе со посебна паста за заби „каукор деникотин“.

Славни личности

Славните личности во рекламите повеќе беа исклучок отколку правило: Драган Холцер од сплитски Хајдук рекламирал ниски транзистори, јунаците од серијата „Наше мало место“- кафето „франк“, а Роберт Проснечки „чорапите „ударник“.

„Вистински чевли може нема да најдете, но чорапи сигурно има, говори хипнотизерскиот глас додека младиот фудбалер прво влегува во автобус, а потоа пие кафе зад шанкот без чевли!

„Галеника“ на пазарот го исфрли афтершејв „Виктор“, позиционирајќи се меѓу „брион“ и „питралон“ од една страна и „пино Силвестре“ и Јардлија“ од друга страна. Нешто подоцна, најавен како „првиот југословенски мирис“ на пазарот во Србија се појави „вожд, но доживеа фијаско.

Претскажување? 
3. Телевизори

ТВ приемниците правени најпрво во Белград, па во Ниш, Загреб, Крањ и Бањалук. Хит биле стаклата и боите, кои давале илузија на колор - слика. 

Првиот српски телевизор, наречен „тесла 59 ТВ“ имал екран со дијагонала 43 сантиметар и бил тежок цели 20 килограми, имал 12 канали, а сликата стана само на една. Се уклучувал во струја преку уред наречен стабилизатор. Направен во фабриката „Никола Тесла“ во Белград, а потоа со политичка одлука производството беше префрлено во Ниш. Најпродаван апарат „Електронска индустрија“ од овој град бил „амбасадор“, а ТВ приемниците се правени во Загреб „РИЗ“, Крањ („Искра“) и Бањалука („Чајавец“).

Втора програма

Последниот ден 1971 година почна со емитување на Вториот канал на РТБ. Бил во боја, а ТВ Ревија од 24 декември 1971 година објави упатство како да се користи. „Сопствениците на скапите телевизори во бои лесно ги уклучуваа своите апарати, пронаоѓајќи канали и фина регулација за отстранување на боите. Сопствениците на црно-белите телевизори се приклучок за втората програма со копче со натпис UHF и со стискање на копчето за фина регулација на слика и звук на Вториот канал. Оние кои купиле ТВ пред 1967 година со Вториот прграм може да го укључат таканаречениот конвертор (со дополнителни 350 динари).

Во тоа време хит на пазарот претставувле стаклата во бои кои се монтирале пред екраните на црно-белите телевизори и даваат илузија на колор-слика. 

За денешните футуристички ЛЦД приемници, некогашните телевизори биле богато дизајнирани: Мутнозелен екран бил во кутија, а некои типови имале вратичка преку копчињата за бирање на канали и за уклучување која се заклучувала. 

Антени

Од апаратот, па низ прозорот до кровот се влечела жицата за антена, а сопствениците во зоната на подобар прием, користеле собна антена. Ги имало во разни облици, а најдпопадливи биле оние со комбинација со стобна лампа.

Од осум до десет пред пладне емитувана е школска програма, па следела пауза до продолжението по пладне.

Програмската шема била непроменлива: понеделник во осум се емитувала домашна драма, среда спорт, странски серии во петок во осум, сабота во истото време цртани филмови, недела домашна серија. Мија и Чкаља, па потоа „Капелски кресови“ „Во регистратура“, „Каде идат дивите свињи“, „Наше мало мисто“, „Љубов на селски начин“, „Граѓани од селото Луга“... Пред дневникот во 7:30 сите вечерни цртани филмови, па Лека ноќ, деца“... Програм РТВ Белград завршуваше со песната за Белград, а потоа на екранот можеше да се гледа само снег.  

4. Мензата и брзата храна

Вработените добиваа бонови за топол оброк, па се хранеле во рестораните со друштвена исхрана или на киосците со виршли.

Во СФРЈ се сметало природно да вработените имаат платен топол оборк. Се јадело во рестораните друштвена исхрана, односно менза, или во некои од бројните експрес ресторани во градот, за бонови, некој вид на пари за интерна употреба. 

Ограда од Никел 

Најпознатиот престонички експрес ресторан бил „Загребм на почетокот на Кнез Михаило, и „Атина“ на Теразијам. За класа под нив по муштерии и ентериер еа „Луксор“ на врвот на Балканската улица, преку патот биоскоп „20 октомври“.

Од влезот, каде што се набавувале пластични послужавници со неодредена боја, муштериите, оградата од Никел ги водела низ витрините со хрна. 
Прво била супата во пластични чинии, па „прилог“: исечени компири, печени компири, компир-пире, потоа месо: пилешко печен, варено говедско месо, говедски јазик и срце, потоа салата: зелка, воденест, црвено цвекло, пиперка отстранета од конзерви; исечени на леб и колачи на крајот. 

Скромно но ефтино и брзо, гладта можеше да се искорени на киосците со виршли. 

Продавачките во светлосини мантили ги вадеа од врелата вода во лонец и ги ставааа на решо. Потоа ги мачкаа со сенф со пластична лажичка од лонецот. Кој сакаше на истото место можеше да купи и јогурт, спакуван во триаголник тетрапак. 

Пристигнувањето на хамбургерите

Тајната на нивниот неповторлив вкус било во тоа што од утро до вечер, и виршлите и колбасиците, се готвени во иста вода, која повремено се долевала кога ќе зоврие, но не се менувала. Просипена вечерта, за да утрото биле доставена нова свежа. Поради тоа виршлите купени утрото не се разликувале од оние кои се подготвени по дома, купени попладнето или оние од вечерта кои биле највкусни. 

Виршлите, стигнаа пред хамбургерите. Отворањето на првиот „Мекдоналдс“ ресторан во Белград, беше единствениот во централна и југоисточна Европа, и претставуваше првокласен друштвен и културен настан.

Тој 24 март 1988 година и неколку месеци подоцна, преки оној дел на Славија кај Делиградската улица не се можело да се мине од белградскиот џет-сет, а колумнистите го најавија „крајот на плескавиците“. 

Плескавите сепак преживеаа. Во време на транзиција секоја „суша“ која имала доволно пари да поткупи општински функционер, избран на демократски избори, или самиот бил функционер - отворал ќебапчилница. 

Балканците во капитализмот влегоа со затворени очи - поради димот од скарата!

5. Купувањето 

На белградскиот Цветен пазар 195 година се отвори првата сампослуга на Балканот, а брзо потоа секој град доби по еден ваква робна куќа. 

На првиот фестивал на забавната музика во СФРЈ и Опатија победи со песната „Tata, kupi mi auto, bicikl i romobil, kupi mi medu i zeku, kolica, jugovinil“. Веднаш потоа секој град доби робна куќа!

Од игла до скии

Некогаш тоа било GRANAP (градско набавно претпријатие) некаде NAMA (народен магазин), а во Србија „Робна куќа „Београд“... Сите беа амбициозни градски дела, сите се наоѓале во центарот на градот,кај споменикот на паднатите борци... И сите денеска пропаднале и се претворени во кинески пазар. 

Во нив можеше да се купи се што му е потребно на обичниот човек. Во приземјето се продаваа (копчиња, конци за шиење, патенти) заедно со чорапи, козметика џемпери и костуми за капење. На првиот кат - капути, чевли, ткаенини, а некаде и теписи, и софа, на другиот кат -бела техника, опрема за купатило, музичко катче, во кое се продавале плочи и касети, па точаци, шатори и скии „елан“.

Пакување на робата

Купената роба, имено обично се замотувала во хартија и се врзувала со врвка. 

Сега воопшто ги нема, а беа доста популарни - мрежите! од дебел конец или тенок канап, уплетен како рибарска мрежа. Предноста е во тоа што заземала малку простор, но негативното е тоа што се гледало што носите за подарок. 

На белградскиот Цветен пазар 1958 е отворена првата самопослуга на Балканот. Во останатите продавници уште некоја година доминираат големите тезги и рафови со роба долга низ целиот ѕид. Во внатрешноста до крајот на седумдесетите во такви работни услови на тезгите стоеле тегли со бомбони кои продавачот ги пакувал во парчиња од весници. А од тезгата ваделе големи метални буриња со зејтин и „гас“, односно петролеум за светилките. На муштериите им се точело од лимените пумпи во флаши.

6. Еротски магазин

Првото сипсание кое има објавено голотија било Чик, но истото се водело како „енигматски магазин“.

На социјализмот може да му замерат за се се сешто, но ретко се спменува една негова сериозна мана. Во тоа време, за разлика од денешното, не било лесно да се види гола женска!

Работите од корен се промениле по 1968 ходина, со појавата на ова списание. 

Заобиколување на законите

За да се заобиколат строгите законски прописи, редакцијата прво направила лист за енигматика, крстозборки и гатанки и му дала име Чик погоди. Со време крстозбориките на насловната биле се помали, а полуголата девојка се поголема... и се погола. се додека не била целосно гола, без крстозборки и без она „погоди“ на насловната.

Тој енигматски магазин, се до неговото згаснување како што е воден во регистрите, го уредувале Љубиша Козомар, Гордан Мигиќ, Матија Бечковиќ... овој последниот денеска е академик, а Козомар и Михиќ, што заедно, што одвоено, го напишаа и го потпишаа сценарието за бројни ТВ серии и филмови: „Кога ќе бидам мртов и бел“, „Будење на кучињата“, “Гаврани“, „Црна Мачка бел Мачор“, “Воена академија“ и др. 

Чик излегувал два пати месечно на лоша хартија, но во него можеше да се прочита се. Трачеви, интервју со естрадата, еротски фељтони и др. 

Огласи на проститутки

Многу простор завземале и огласите на кои прво срамежливо, а потоа и се поотворено се рекламирала проституцијата. „Масерка во вашиот дом 85/65/98 или „Масер за постари дами, зелени очи“.

7. Музички фестивал

Солистички концерт не бил постојан, а доста често се појавувале пејачи во Опатија Загреб или Белград. 

Првите улични демонстрации во социјалистичка Југославија се одржани во март 1961 година на белградски Теразија - поради пејачот на забавната музика Џорџ Марјановиќ! На фестивалот на Белградска пролет, жирито не му го додели првото место, па неговите обожаватели „џокисти“ го блокираа сообраќајот на главната улица на престолнината.